Những điều cần biết về dị ứng thức ăn
Bất kỳ lứa tuổi nào cũng có thể gặp các biểu hiện dị ứng thức ăn, đặc biệt phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ em. Một người thậm chí có thể bị dị ứng với một loại thực phẩm mà họ đã ăn trong nhiều năm mà không có vấn đề gì. Vậy khi nào thì bạn biết mình có nguy cơ bị dị ứng thức ăn? Hãy cùng bác sĩ BV199 nắm vững các kiến thức cơ bản về dị ứng thức ăn!
1. Dị ứng thức ăn là gì?
Các phản ứng có hại gây ra bởi thức ăn cần được phân biệt bao gồm dị ứng thức ăn, ngộ độc thức ăn và không dung nạp với thức ăn. Dị ứng thức ăn là một phản ứng bất thường của hệ miễn dịch cơ thể với một hoặc nhiều loại chất cấu tạo nên thức ăn (protein, glucid, lipid… được xem như dị nguyên) theo cơ chế kháng nguyên – kháng thể để tạo ra các phản ứng quá mẫn.
2. Đặc điểm dịch tễ dị ứng thức ăn?
Khoảng 6% trẻ em và 3,7% người lớn dị ứng thức ăn.
Các loại thức ăn hay gây dị ứng ở trẻ em gồm sữa bò (2,5%), trứng (1,3%), lạc (0,8%), lúa mì (0,4%), tôm cua (0,1%)… trong đó tỉ lệ dị ứng lạc đang có xu hướng tăng.
Người trưởng thành chủ yếu bị dị ứng với hải sản, hạt cây,…
Thực tế, dị ứng với các chất bảo quản, các chất phụ gia trong thức ăn rất ít gặp.
Dị ứng thức ăn có mối liên quan mật thiết với viêm da cơ địa dị ứng.
3. Biểu hiện lâm sàng của dị ứng thức ăn
Các triệu chứng của phản ứng dị ứng có thể liên quan đến da, đường tiêu hóa, hệ tim mạch và đường hô hấp.
Nổi sẩn phù, ban đỏ, ngứa nhiều trên da
Nôn mửa và/hoặc đau dạ dày
Khó thở, thở khò khè, thở rít
Khàn tiếng, khó nuốt
Phù lưỡi gây khó nói, khó thở
Da nhợt nhạt, lạnh
Chóng mặt hoặc đau đầu nhiều
Sốc phản vệ (suy tuần hoàn, hô hấp …)
Hầu hết các triệu chứng liên quan đến thức ăn xảy ra trong vòng hai giờ sau ăn, và thường bắt đầu trong vòng vài phút. Trong một số trường hợp rất hiếm, các phản ứng có thể bị trì hoãn từ bốn đến sáu giờ hoặc lâu hơn ví dụ như bệnh viêm da cơ địa dị ứng ở trẻ em.
Một loại phản ứng dị ứng thức ăn chậm khác được biết đến với tên gọi “hội chứng viêm ruột do protein thức ăn” (Food protein – induced enterocolitis syndrome - FPIES) biểu hiện bằng một loạt các triệu chứng tại đường tiêu hóa nghiêm trọng, thường xảy ra từ hai đến sáu giờ sau khi bệnh nhân ăn sữa, đậu nành hoặc một số loại ngũ cốc khác.
Bệnh chủ yếu xảy ra ở trẻ sơ sinh lần đầu tiên tiếp xúc với những loại thức ăn này hoặc mới tập ăn dặm. Các triệu chứng của FPIES là nôn nhiều, đi phân lỏng có hoặc không kèm nhầy máu và có thể dẫn đến mất nước. Vì các triệu chứng giống với các triệu chứng của bệnh đường ruột do vi rút hoặc vi khuẩn, nên việc chẩn đoán FPIES có thể chậm trễ. FPIES là một trường hợp cấp cứu y tế.
4. Dị ứng chéo giữa các loại thức ăn
Những người dị ứng với một loại thực phẩm cụ thể cũng có thể bị dị ứng với một vài loại thực phẩm khác có liên quan. Chẳng hạn những người dị ứng với tôm có thể cũng bị dị ứng với cua và tôm hùm. Một người nào đó dị ứng với lạc cũng có thể bị dị ứng với một vài loại hạt cây khác như quả óc chó, hạnh nhân và hạt điều…
Bảng trên cung cấp cho bạn một số thông tin hữu ích về mối liên hệ giữa một số loại thực phẩm có khả năng dị ứng chéo, có nghĩa là khi bạn bị dị ứng với một loại thực phẩm ở cột đầu tiên thì nguy cơ ước tính bạn có thể bị dị ứng với một hoặc nhiều loại thức ăn khác ở cột thứ hai và nguy cơ tính bằng % được liệt kê ở cột thứ ba.
5. Chẩn đoán dị ứng thức ăn
Nếu nghi ngờ bị dị ứng thức ăn, việc đầu tiên bạn cần ngưng dùng ngay loại thức ăn đó và đến gặp bác sĩ chuyên khoa Dị ứng – người sẽ khai thác các thông tin về tiền sử dị ứng và cho phép chỉ định các xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán và điều trị.
Khi tới gặp bác sĩ Dị ứng bạn luôn cần cung cấp đủ thông tin về những loại thức ăn bạn nghi ngờ bị dị ứng, bao gồm cụ thể những loại thực phẩm nào, cách chế biến, có sử dụng cùng rượu hay không? Thời gian sau ăn khởi phát triệu chứng đầu tiên, các triệu chứng diễn ra như thế nào, trong thời gian bao lâu?
Nếu còn nghi ngờ, tùy từng trường hợp biểu hiện dị ứng mà bác sĩ chuyên khoa có thể chỉ định cho bạn làm một số xét nghiệm dị ứng đặc hiệu, bao gồm:
Định lượng IgE đặc hiệu trong máu với loại dị nguyên nghi ngờ.
Test lẩy da (prick test) với dị nguyên nghi ngờ.
Test kích thích đường miệng – tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán dị ứng thức ăn, tuy nhiên cần rất thận trọng khi tiến hành test.
6. Làm gì để hạn chế nguy cơ dị ứng thức ăn?
Nếu bạn đã có tiền sử dị ứng với một loại thực phẩm nào đó, bạn luôn cần ghi nhớ nó và các loại thực phẩm có nguy cơ dị ứng chéo với nó. Khi đi mua thức ăn đóng gói, bạn luôn cần đọc kỹ thành phần thực phẩm, để chú ý xem trong hỗn hợp các thành phần bao gồm cả chất phụ gia và hương liệu mình có nguy cơ bị dị ứng hay không. Bạn cũng cần cẩn thận hơn khi ăn ở nhà hàng. Luôn hỏi nhân viên phục vụ về các thành phần trong món ăn rõ ràng và chi tiết để hạn chế rủi ro. Đôi khi chỉ cần bạn bước vào nhà hàng và hít phải hương liệu từ một loại thực phẩm bạn đã từng bị dị ứng cũng gây khó chịu cho bạn.
Một số trường hợp khó khăn, bạn hoàn toàn có thể tham vấn trực tiếp các bác sĩ chuyên khoa Dị ứng.
7. Liệu tôi có bị dị ứng vĩnh viễn với một vài loại thức ăn hay không?
Có thể hoặc không! Dị ứng với sữa, trứng, lúa mì và đậu nành có thể biến mất theo thời gian, trong khi dị ứng với lạc, hạt cây, cá và động vật có vỏ có xu hướng kéo dài suốt đời.
8. Điều trị dị ứng thức ăn
Bạn có thể cần bác sĩ chuyên khoa Dị ứng kê đơn về nhà thậm chí phải nhập viện điều trị nếu các triệu chứng đe dọa tính mạng như nguy cơ xuất hiện phản vệ độ 2 trở lên.
Vớ trường hợp sốc phản vệ - phản vệ độ 3, adrenalin là thuốc đầu tay, kháng histamine và glucocorticoid được cân nhắc dùng phối hợp để bổ trợ.
Ở Mỹ, khi gia đình có trẻ được chẩn đoán dị ứng thức ăn, bác sĩ sẽ kê cho mang về nhà bút tiêm tự động adrenalin, bố mẹ có thể xử trí nhanh chóng những tình huống bất ngờ một cách chủ động, kịp thời trước khi đưa bé đến bệnh viện.
Hiện nay với những trẻ bị dị ứng với lạc, nguy cơ dị ứng rất cao và thường xuyên tái diễn vì lạc có trong thành phần rất nhiều sản phẩm đóng hộp và các món ăn tại cửa hàng, bác sĩ chuyên khoa có thể chỉ định phương pháp giảm mẫn cảm đặc hiệu để trẻ có thể ăn được lạc mà không bị dị ứng.
xem thêm : Những hiểu lầm về dinh dưỡng